Marian Lityński

---

Życiorys

Marian Lityński, wybitny polski naukowiec, uzyskał świadectwo dojrzałości w 1916 roku w I Szkole Realnej w Krakowie. Już w tym samym roku rozpoczął swoją edukację na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalizując się w rolnictwie. Ukończył studia w 1921 roku, zdobywając dyplom magistra inżyniera rolnictwa. Następnie przez dziewięć lat, od 1922 do 1931, pełnił funkcję dyrektora Wydziału Doświadczalnego Towarzystwa Gospodarskiego Małopolski Wschodniej w Lwowie. Pracował również jako wykładowca w Szkole Głównej Gospodarskiej w Snopkowie pod Lwowem, a później został dyrektorem Szkoły Ogrodniczej w Zaleszczykach, gdzie pozostał do 1933 roku.

W latach 1933-1938 Lityński uczył w Średniej Szkole Rolniczej w Czernichowie. W 1934 roku uzyskał stopień doktora nauk rolniczych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Kolejnym krokiem w jego karierze było objęcie dyrekcji w Szkole Średniej Ogrodniczej na Ursynowie w latach 1938-1939. W czasie II wojny światowej, oprócz pracy w Warszawskiej Izbie Rolniczej, Lityński z zaangażowaniem prowadził działalność konspiracyjną jako żołnierz Armii Krajowej, gdzie używał pseudonimu „Garbaty”. Znajdował się na czołowej pozycji w sztabie Kadry Polski Niepodległej (KPN). W 1943 roku został aresztowany przez gestapo i przez długi czas przebywał w obozach koncentracyjnych, takich jak Auschwitz, Oranienburg oraz Buchenwald.

Po wojnie, w maju 1945 roku, Marian Lityński wrócił do Polski. Objął stanowisko naczelnika Departamentu Oświaty w Ministerstwie Rolnictwa oraz kontynuował swoją karierę naukową. W 1947 roku stał się współorganizatorem Oddziału Ogrodniczego na Uniwersytecie Wrocławskim oraz Politechnice Wrocławskiej, gdzie prowadził wykłady z zakresu warzywnictwa i nasiennictwa ogrodniczego. Równo dwa lata później, w 1948 roku, Lityński otrzymał stopień doktora habilitowanego. Wkrótce został kierownikiem Katedry Warzywnictwa na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Politechniki Wrocławskiej – pozostał na tym stanowisku do 1954 roku. Jego osiągnięcia zostały docenione w 1949 roku, kiedy to otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a dziewięć lat później tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1951-1953 pełnił także funkcję prodziekana Wydziału Rolniczego.

Profesor Lityński był znany z zainteresowań w dziedzinie agrotechniki warzyw gruntowych, zwłaszcza ogórka. Jego prace badawcze koncentrowały się na biologii i przechowalnictwie nasion. W 1954 roku, jako pionier w tej dziedzinie, zakładał Wyższą Szkołę Rolniczą w Szczecinie i pełnił rolę jej pierwszego rektora. W latach 1954-1956 był kierownikiem Katedry Ogrodnictwa, a od 1957 do 1959 roku administratorem Katedry Ogólnej Uprawy Roli i Roślin. Od 1957 roku Lityński pracował również w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin jako kierownik Zakładu Biologii i Przechowalnictwa Nasion.

1 września 1962 roku, za zgodą Senatu WSR w Szczecinie, przeszedł na nowo tworzącą się Katedrę Biologii Nasion i Nasiennictwa na Wydziale Ogrodniczym w Poznaniu, którą kierował do 1970 roku. Następnie przeszedł na emeryturę. Na przestrzeni swojej kariery Lityński zasiadał w Radzie Naukowej IHAR w Radzikowie oraz Sekcji Biologii Nasion i Nasiennictwa PAN, gdzie działał jako jej prezes. Był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Nasiennictwa, a także przewodniczył Radzie Naukowej Instytutu Warzywnictwa w latach 1965-1970.

Po śmierci został pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera D4-5-11). W 1974 roku, w uznaniu jego zasług, otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Rolniczej w Szczecinie.

Działalność polityczna po II wojnie światowej

W 1945 roku Marian Lityński stał się członkiem Krajowej Rady Narodowej, reprezentując obszar Warszawy. Był częścią Stronnictwa Pracy (SP), w obrębie frakcji „Zrywu”, która sprzeciwiała się Karolowi Popielowi. Jego aktywność obejmowała również rolę pełnomocnika Zarządu Głównego SP w rejonie dolnośląskim, a także kierowanie Wydziałem Młodych w ZG SP.

W 1947 roku ponownie uzyskał mandat poselski, tym razem z listy państwowej Bloku Demokratycznego. W swojej działalności legislacyjnej aktywnie uczestniczył w pracach komisji odpowiedzialnej za projekt ustroju naczelnych władz Rzeczypospolitej, znanym jako tzw. „mała konstytucja”. Jednak w październiku 1949 roku opuścił partie polityczną, współpracując w tym czasie z Feliksem Widy-Wirskim oraz jego zwolennikami. Decyzja ta była wyrazem jego sprzeciwu wobec polityki Stefana Brzezińskiego.

Pomimo wcześniejszych turbulencji, Lityński wrócił do Sejmu jako bezpartyjny przedstawiciel po okresie odwilży październikowej, pełniąc tę funkcję w latach 1957–1961.

Wybrane publikacje

Profesor Marian Lityński to postać, która miała znaczący wpływ na rozwój nauk agrarnych w Polsce. W ciągu swojej kariery opublikował około 200 prac naukowych i popularno-naukowych, które przyczyniły się do wielu dziedzin związanych z rolnictwem i ogrodnictwem.

Wśród jego znaczących publikacji znajdują się:

• Kałuskie i stebnickie sole potasowe i ich opłacalność. Spółka Akcyjna Eksploatacji Soli Potasowych Lwów 1923, 27 ss,
• Wapno palone mielone i jego zastosowanie. Wyd. Tow. Gosp. Wsch. Małopolski Lwów 1927, 14 ss,
• Nawożenie warzyw. Podręcznik racjonalnej gospodarki nawozowej. Wyd. B. Połoniecki Lwów 1929, 176 ss,
• Melioracja, o której się zapomina. Rolnik Lwów 1929, 34, 5 ss,
• Studja nad odmianami moreli (Prunus armeniaca L.). „Roczn. Nauk Roln. Leśn.” 1935, 34, 2, s. 1-16,
• Studia nad systematyką ogórków uprawianych w Polsce. „Ogrodnictwo” 1937, 1, s. 1-36,
• Opowiadania z życia roślin. Wyd. Księgarnia Powszechna, Kraków 1938, 293 ss,
• Wapno nawozowe – znaczenie i stosowanie w praktyce rolniczej. Min. Roln. Reform Roln. Dep. Oświaty Roln. Warszawa 1946, 77 ss,
• Uprawa pomidorów. PWRiL Warszawa 1952, 46 ss. (wsp. T. Skąpski),
• Zastosowanie podczerwieni do zwalczania strąkowców (Bruchidae). „Roczn. Nauk Roln.” 1954, 69-A-4, s. 625-639 (wsp. Anna Wiłkojć),
• Warzywnictwo. Warszawa 1955, 1974, 1978 (wsp. Helena Nieć),
• Die biologischen Grundlagen der Samenaufbewahrung. Martin-Luther-Univ. Halle-Wittenberg 1957,
• Ogólna uprawa warzyw. PWRiL Warszawa 1963,
• Wpływ wilgotności środowiska na żywotność nasion niektórych gatunków roślin warzywnych. „Roczn. Nauk Roln.” 1964, 76A,
• Ogórki pod szkłem. PWRiL Warszawa 1964, 279 ss,
• Biologia nasion i nasiennictwo. PWN Warszawa 1970 (red.),
• Ogórki w gruncie. PWRiL Warszawa 1973, 141 ss,
• Biologiczne podstawy nasiennictwa. PWN Warszawa 1977, 459 ss; 1982,
• Warzywnictwo: podręcznik dla techników ogrodniczych. PWRiL Warszawa 1982.

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Marian Lityński był osobą odznaczoną wieloma prestiżowymi nagrodami oraz wyróżnieniami, co wpisuje się w jego bogaty dorobek zawodowy. Poniżej przedstawione są najważniejsze z odznaczeń, jakie otrzymał:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
• Odznaka „Zasłużony Nauczyciel PRL”,
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy,
• Medal Dziesięciolecia Niepodległości,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Srebrny Krzyż Zasługi,
• Krzyż Partyzancki,
• Odznaka 'Zasłużony Pracownik Rolnictwa’,
• nagroda Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego II stopnia (1970),
• nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Techniki II stopnia (1978),
• nagroda Ministra Rolnictwa II stopnia (1975),
• doktor honoris causa Akademii Rolniczej w Szczecinie (1974).

Upamiętnienie

W dniu 4 lipca 2014 roku siedziba audytorium największej sali wykładowej Wydziału Kształtowania Środowiska i Rolnictwa na Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym w Szczecinie zyskała zaszczytne imię profesora Mariana Lityńskiego.

---

Oceń: Marian Lityński

---