Ocice (Tarnobrzeg)

---

Nazwa

Nazwa Ocice ma swoje korzenie w dokumentach historycznych z XIII wieku. W 1277 roku pojawia się pod nazwą „Ochyci”. Tekst tego dokumentu zawiera fragment: „(…) Ochici, quam dedit senior Pacoslaus cum clausura (…)”. W późniejszym odpisie z przełomu XV wieku nazwa ta została zniekształcona na „Oczyce”. Również w pracach Jana Długosza można znaleźć różne formy, takie jak Oczczicze, Oczycze oraz Oczicze.

Według Długosza, pobliska miejscowość Ojców, znajdująca się w rejonie Krakowa, również jest zapisywana jako „Oczecz”. Istnieje hipoteza, że nazwa Ocice mogła mieć swoje źródło w tejże nazwie, co sugeruje, iż osada mogła mieć swoje początki w czasach bardzo odległych od współczesności. Z drugiej strony, niektórzy badacze sugerują, że forma „Oczecz” powstała w wyniku przekształcenia przyrostka patronimicznego -ice na sufiks -iec, типowy dla grodzisk oraz zamków, dostrzegając w tym oryginalne brzmienie nazwy Ociec.

W związku z tym, pewne jest, że nazwa ta może mieć charakter patronimiczny, wywodząc się od imienia założyciela osady, którego imieniem mogło być Otto. W 1868 roku w skorowidzu miejscowości Ocice pojawia się również alternatywna forma zapisu „Ocice albo Ojszcze”, wskazująca na obecność przysiółka Machowa odnotowanego w tym okresie.

Położenie

Osiedle usytuowane jest w województwie podkarpackim, w granicach powiatu tarnobrzeskiego oraz gminy Tarnobrzeg. Położone w północnej części Kotliny Sandomierskiej, znajduje się na północnym krańcu Równiny Tarnobrzeskiej (Rozwadowskiej).

W bezpośrednim sąsiedztwie znajdziemy inne osiedla Tarnobrzega: od północy graniczy z Miechocinem oraz Mokrzyszowem, od wschodu z Mokrzyszowem, podczas gdy od południa ogranicza je wieś Chmielów, należąca do gminy Nowa Dęba. W aspekcie historycznym, od zachodu wieś Ocice sąsiadowała z terenami, na których znajdowały się już nieistniejące wsie Machów oraz Kajmów.

Wysokość nad poziomem morza w osiedlu wynosi 147 metrów w jego wschodniej części, natomiast w zachodnim krańcu teren ten wznosi się do 171 metrów.

Opis

Osiedle charakteryzuje się wiejskim krajobrazem, w którym dominują tereny rolnicze oraz lasy. Na jego obszarze występują gleby bielicowe, które są typowe dla tego rodzaju terenów. Zabudowa osiedla ma specyfikę typową dla wsi ulicowej, co nadaje mu unikalny urok. W obrębie tego obszaru wyróżniają się dwa przysiółki: Kozielec oraz Jagodnik.

Wschodnia część osiedla jest przecięta przez dwie rzeki – Mokrzyszówkę oraz Trześniówkę, co dodaje atrakcyjności okolicy. Na zachodzie znajduje się Zalew Machowski, który stanowi naturalną granicę. Na terenie osiedla znajdują się także dwa stawy: Donica oraz Smarszczek, z tym drugim z nich przypisującym swoje korzenie historyczne do co najmniej XV wieku. Jan Długosz wymienia w swoim dziele „Liber Beneficiorum” „Zmarsczek koło Ocic”, wskazując na pola, które były częścią dóbr kościelnych Miechocina.

Obszar osiedla obfituje w zasoby surowca podstawowego, jakim jest siarka. Teren ten leży w obrębie dwóch nieczynnych złóż (Machów I i Machów II). Poza tym występują również surowce pospolite, takie jak piaski rzeczne oraz wydmowe, które mają swoje znaczenie w lokalnej gospodarce.

Środek osiedla przebiega przez Linia kolejowa nr 25, łącząca Łódź Kaliska z Dębicą. Dodatkowo, na południowo-wschodniej granicy miasta, w gminie Nowa Dęba, usytuowany jest węzeł kolejowy, który stanowi ważny punkt komunikacyjny dla mieszkańców.

Historia

Na obszarze Ocic znajduje się siedem stanowisk archeologicznych, które stanowią najwcześniejszy dowód na osadnictwo w tej lokalizacji. W skład tych pozostałości wchodzą osady kultury łużyckiej, takie jak Mokrzyszów 18, Kozielec 1, 2 oraz 3, a także Ocice 1. Ponadto, istnieje cmentarzysko kultury łużyckiej Kozielec 4, datowane na epokę brązu oraz okres halsztacki epoki żelaza. Inne stanowisko, oznaczone jako Kozielec 5, jest wielokulturowe – zawiera osadę z okresu kultury trzcinieckiej oraz cmentarzysko, które prawdopodobnie przynależy do kultury łużyckiej. Co ciekawe, w rejonie Tarnobrzega znajdują się tylko dwa stanowiska kultury trzcinieckiej, z których jedno zostało wymienione, a jego odkrycie miało miejsce podczas badań powierzchniowych. Pomimo znaczenia tych miejsc, żadna z wymienionych lokacji nie została wpisana do rejestru zabytków.

Pierwsza znana wzmianka o Ocicach uwieczniona jest w dokumencie wydanym przez Bolesława Wstydliwego, który w dniu 21 marca 1277 roku potwierdził posiadłość klasztoru cystersów z Koprzywnicy. Dzięki temu Ocice stały się najwcześniej udokumentowaną miejscowością w regionie Tarnobrzega, i to zapewne była jedna z miejscowości, z której odbywało się osadnictwo na obszar Puszczy Sandomierskiej. Warto przypomnieć, że Pakosław Starszy Lasocicki, wojewoda krakowski i sandomierski, będący równocześnie praojciorem rodu Habdanków Machowskich, darował Ocice z jazem na Wiśle klasztorowi w Koprzywnicy.

W wzmiance dotyczącej jazów (cum clausura) można zauważyć, że Ocice mogły być w tym okresie zlokalizowane nad rzeką Wisłą. Zygmunt Wdowiszewski, jak również Władysław Semkowicz, sugerują, że darowizna miała miejsce przed rokiem 1222, podczas gdy Marian Friedberg stwierdza, że mogło to się zdarzyć jeszcze w XII wieku. Jan Długosz wskazuje, że przez wiele lat Ocice były w posiadaniu klasztoru, a w wyniku napadu litewskiego w 1376 roku, miejscowość doznała ogromnych zniszczeń.

W kolejnych latach tereny zostały opustoszałe, a opat z Koprzywnicy zdecydował się zamienić je na dwa łany roli w Siedleszczanach, co skutkowało powrotem tych ziem w ręce rodu Habdanków, potomków Pakosława. Pod koniec XV wieku Ocice posiadały dwa łany kmiece, dwie karczmy i kilka zagrodników, z dochodem z dziesięciny w wysokości sześciu grzywien, który pobierał proboszcz w Skotnikach.

Po tym okresie źródła dotyczące Ocic w XVI i XVII wieku są dość ubogie, podobnie jak mapy z przełomu XVIII i XIX wieku. Wszystko wskazuje na to, że nazwa miejscowości została zapomniana, a w jej miejsce używano określenia Kobylnik. Nazwę Ocice udało się przywrócić jako termin geograficzny, a w 1629 roku znów pojawiła się w kontekście folwarku, który był obsługiwany przez mieszkańców Miechocina dolnego.

Również wizytacje biskupie w latach 1761, 1765 oraz 1799 wymieniają Ocice jako nową wieś w pobliżu Kozielca. Następne dokumenty dotyczące miejscowości możemy znaleźć dopiero w okresie po rozbiorach. XIX wiek przynosi odrodzenie osady, która została założona przez Tarnowskich z Dzikowa na prawie czynszowym. W 1820 roku Ocice liczyły 10 gospodarzy, którzy posiadali po 9 morgów ziemi.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1886 roku wskazuje, że mieszkańców było zaledwie 297, w tym 287 rzymskich katolików i 11 Żydów. W roku 1890 liczba ta wzrosła do 334 komunikantów, a w 1904 roku wynosiła 404. Ocice pojawiły się także na mapach Pruskiego Instytutu Geograficznego w 1910 roku.

W latach 1850–1876, wszystkie miejscowości parafii Miechocin włączono do systemu szkół, a szkoła w Ocicach powstała między 1860 a 1870 rokiem. W 1914 roku nauczycielem w jednoklasowej szkole był Jan Kozdęba.

W trakcie I wojny światowej, w połowie maja 1915 roku, wycofujące się rosyjskie wojska dotarły do okolic Tarnobrzega i zaczęły organizować obronę. W zimie w obszarze Ocic zaczęto budować okopy i schrony, a walki w powiecie trwały do końca czerwca. Ostrzał artyleryjski nasilił się w momencie, gdy Austriacy wprowadził ciężką artylerię, a jej pociski trafiały w okoliczne wioski, co prowadziło do wielu pożarów, w tym w Ocicach, gdzie spłonęło 71 domów.

Michał Marczak w swoim „Dyariuszu dzikowskim” dokumentuje te wydarzenia, wspominając, że Ocice płonęły 12 maja wieczorem, a siła ognia była widoczna 18 maja w nocy. Zapiski z 20 maja informują, że wielu cywilów, ukrytych w dołach, straciło życie.

W odbudowie podtarnobrzeskich miejscowości, w tym Ocic, pomogła Centrala Krajowa dla Gospodarczej Odbudowy Galicji. Protokół z dnia 19 kwietnia 1917 roku odnosi się do tego, że gmina Ocice była niemal całkowicie odbudowana po wojennych zniszczeniach, gdzie stanęły kryte dachówką drewniane budynki. Niestety, kapliczka, która znajdowała się przy skrzyżowaniu obecnej ulicy Ocickiej z Orląt Lwowskich, dzisiaj już się nie zachowała.

Kultura ludowa

Kultura ludowa Ocic jest opisana w nielicznych dokumentach z wczesnego XX wieku, które ujawniają zróżnicowane aspekty codziennego życia mieszkańców tej wsi. Niezwykle istotnym elementem, który odzwierciedla ich tradycje i przekonania, jest sposób odżywiania, jak również wierzenia związane z ludowymi tradycjami.

Dieta

Jedzenie, które przygotowywano w Ocicach, odzwierciedlało lokalne uwarunkowania i dostępność surowców. W postne dni na stołach gościł barszcz z chrzanem, natomiast na obiad dominowała kapusta oraz różnorodne kasze, w tym kasza jaglana, gryczana i jęczmienna. Mięso traktowano jako przysmak, którego spożywano rzadko. Był to w znacznej mierze rezultat sąsiedzkiej pomocy, w sytuacjach, gdy sąsiad musiał uboić własne zwierzęta. Poza tym, posiłki obejmowały ziemniaki w towarzystwie barszczu lub polewki, a przyprawiano je głównie ciemną solą. Do słodzenia potraw wykorzystywano sacharynę.

Demonologia

W folklorze Ocic istotną rolę odgrywały wierzenia dotyczące postaci nadprzyrodzonych. Szczególnie fascynującą była historia o gniotku, niewielkiej lalce, która po upatrzeniu sobie ofiary nocą siadała jej na piersiach. Osoba padająca ofiarą gniotka doświadczała niezwykle silnego ucisku, wydającego z siebie bolesne stękania. W skrajnych sytuacjach, działanie gniotka mogło przyczynić się do śmierci. Ponadto, opowieści o topielcach, czyli duszach utopionych mężczyzn, które wciągały ludzi pod wodę, wzbogacały lokalny mitologiczny krajobraz. Samobójcy, według wierzeń, odbywali pokutę w miejscu swojego zgonu, a ich duchy straszyły nocnych przechodniów. Nocne światło, widziane po polach, utożsamiane było z duszą geometry, która miała naprawić błędy popełnione za życia w pomiarach pól.

Wierzenia i przesądy

• Osoba, która nie spełni przedśmiertnych życzeń innej osoby w ciągu roku, umrze w przeciągu 12 miesięcy,
• Osoby tańczące w Wielki Piątek były przerażane wizjami krzywych nóg,
• Pies, który zjadł coś święconego, stawał się niezwykle trudny do zabicia,
• Pijąc wodę święconą, można było zapewnić sobie doskonały sen.

W jednym z wydania miesięcznika geograficzno-etnograficznego „Wisła” z roku 1897 można znaleźć wzmiankę o mieszkańcach Ocic, którzy byli określani jako „karasi” przez okolicznych mieszkańców. Takie etymologiczne nazewnictwo podkreślało lokalne tożsamości i przywiązanie do tradycji.

Obiekty

W obrębie osiedla można znaleźć cztery kapliczki oraz jeden krzyż przydrożny, które stanowią istotne elementy lokalnej kultury i tradycji. Jedna z kapliczek, dedykowana św. Teresie od Dzieciątka Jezus, została zbudowana w 1926 roku i jest obecnie chroniona jako zabytek, gdyż wpisana jest do gminnej ewidencji zabytków.

Na terenie osiedla znajduje się również cmentarz z czasów I wojny światowej, co świadczy o historycznym znaczeniu tego miejsca oraz o wydarzeniach, które miały tutaj miejsce. Całość otoczenia dopełnia stadion, w którym może zasiąść 800 osób, z czego 300 miejsc jest siedzących, co sprzyja organizacji lokalnych wydarzeń sportowych i kulturalnych.

Ochotnicza straż pożarna

Historia ochotniczej straży pożarnej sięga przeszłości, gdy w 1933 roku powstała w odpowiedzi na rosnącą liczbę pożarów, które często były rezultatem działań właścicieli składów budowlanych. Na początku swoją działalność prowadziło dwunastu członków, którzy mieli do dyspozycji jedynie drewnianą sikawkę o pojemności trzech litrów oraz wiadra. Oprócz działań gaśniczych, straż wspierała również biedniejsze gospodarstwa w wykonywaniu prac polowych.

W wyniku działań okupanta, działalność tej jednostki została wstrzymana, ale w 1948 roku udało się ją wznowić. W ciągu lat pięćdziesiątych zasoby straży znacznie się poprawiły; otrzymała ręczną pompę dwutłokową, sześć sztuk węży oraz prądownicę. Dodatkowo w latach 1948–1970 członkowie straży byli zwolnieni z obowiązków uczestnictwa w szarwarkach, nocy wartej oraz składek związanych z funduszem gromadzkim.

W roku 1968 inicjatywy związane z budową strażnicy zaczęły nabierać tempa. W 1970 roku KiZPS Machów przekazał jednostce motopompę P03R z niezbędnym osprzętem, co znacząco wpłynęło na jej możliwości operacyjne. Ostatecznie budowa remizy została zakończona w 1987 roku, co stanowiło ważny krok w rozwoju wspólnoty strażackiej w tym regionie.

Fauna i flora

Na obszarze osiedla można znaleźć różnorodne rośliny objęte ochroną, które przyczyniają się do bioróżnorodności tego regionu. Wśród nich szczególną uwagę zwraca czosnek kątowaty, który jest przykładem gatunku rzadkiego, a także przedstawiciele rodziny Orchidaceae, znani z pięknych, egzotycznych kwiatów.

Wśród zwierząt, które można zaobserwować w tej okolicy, znajdują się gatunki zarówno popularne, jak i rzadkie. Do najczęściej widywanych należy bocian biały, symbol wsi, a także dzięcioł zielony, którego charakterystyczne dźwięki są dobrze słyszalne w okolicy. Inne zwierzęta, na które warto zwrócić uwagę, to dzierzba gąsiorek, wróbel zwyczajny, mazurek, szpak zwyczajny, uszatka zwyczajna, ropucha zielona oraz ropucha paskówka.

Te gatunki odgrywają kluczową rolę w ekosystemie, a ich obecność jest wskaźnikiem dobrego stanu środowiska naturalnego. Ochrona tych roślin i zwierząt jest niezwykle istotna dla zachowania równowagi bioróżnorodności w regionie.

Sport

W Ocicach prężnie funkcjonuje osiedlowy klub sportowy Koniczynka Ocice, który został założony w 1994 roku. Klub ten przez lata rozwijał swoje struktury i działalność, co pozwoliło mu na osiągnięcie różnych sukcesów w lokalnym sporcie.

Obecnie, w sezonie 2020/2021, zespół znajduje się w klasie A, co świadczy o jego aktywności oraz zaangażowaniu w promowanie sportu wśród mieszkańców. Klub nie tylko angażuje swoich członków w rywalizację sportową, ale także sprzyja integracji społeczności lokalnej.

---

Oceń: Ocice (Tarnobrzeg)

---