Pałac Tarnowskich w Tarnobrzegu

---

Historia

XV – XIX wiek

Na początku piętnastego wieku w miejscu dzisiejszego pałacu powstał wieżowy dwór obronny, który stanowi obecnie północno-zachodnią część budowli. Dzierżawca tych ziem, ród Ossolińskich, zainwestował w rozwój posiadłości na przełomie XV i XVI wieku. Rok 1522 to moment, w którym Jan Spytek Tarnowski z Wielowsi nabył Dzików, kupując te tereny od Andrzeja Ossolińskiego. W XVI wieku, do narożnika średniowiecznego dworu, dobudowano półkolistą bastenię, co znacznie wzmocniło obronę budowli.

Po 1638 roku Michał Stanisław Tarnowski kontynuował rozbudowę, dodając do wieży nowy murowany korpus, który współcześnie pełni funkcję głównego skrzydła pałacu. Zamek zyskał mury obronne o pięciokątnym zarysie z nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi oraz bramą, wokół której znajdowała się fosa. W latach 70. XVIII wieku przeprowadzono pierwsze istotne przebudowy, kiedy to Jan Jacek Tarnowski wzbogacił pałac o wschodnie skrzydło, nadając mu charakterystyczny kształt podkowy.

Z dawnych umocnień pozostały jedynie ślady, gdyż wiele z nich zostało zlikwidowanych w XIX wieku, gdy tereny wokół pałacu zaczęły zyskiwać bardziej parkowy charakter. W 1809 roku zamek uległ zniszczeniu w wyniku działań wojsk austriackich, a Dzików zyskał status głównej siedziby Tarnowskich w 1834 roku, po wydarzeniach powstania listopadowego. Wkrótce potem, na zlecenie Jana Feliksa Tarnowskiego, pałac został przebudowany na neogotycką rezydencję, zaprojektowaną przez znanego architekta Franciszka Marię Lanciego. Stał się głównym miejscem zgromadzenia rodzinnych zbiorów, w tym wartościowych dzieł sztuki, biblioteki oraz archiwum, które przetransportowano z Horochowa.

Wspaniała kolekcja Tarnowskich obejmowała malarstwo europejskie z XVI do XVIII wieku, cenne rękopisy, w tym odręczny egzemplarz „Pana Tadeusza” autorstwa Adama Mickiewicza, oraz liczne pamiątki związane z historią narodową. W okolicy zamku zorganizowano w XIX wieku rozległy park krajobrazowy.

20-lecie międzywojenne. Pożar zamku

W roku 1920, zamek odegrał kluczową rolę w formowaniu oddziału ochotniczego na wojnę polsko-bolszewicką, zwanych ochotnikami dzikowskimi. W 1927 roku odbył się w nim zjazd dzikowski, z udziałem przedstawicieli galicyjskich konserwatystów oraz Sanacji. Niestety, z powodu zimowych mrozów, instalacja wodociągowa w zamku zamarzała, co skłoniło służbę do prób ogrzewania rur przy pomocy lamp benzynowych. W nocy z 21 grudnia 1927 roku, po awarii, na strychu zamku wybuchł pożar.

Wczesnym rankiem, około 3 nad ranem, ogień dostrzegła jedna z służących, która obudziła Michała Marczaka, bibliotekarza i nauczyciela z pobliskiego gimnazjum. Pomimo jego starań o ocalenie zbiorów kultury narodowej, ogień szybko się rozprzestrzenił. Wśród prób ratowania bezcennych zbiorów wzięło udział odważnych 18 osób, w tym uczniowie gimnazjum i Alfred Freyer, znany lekkoatleta. Niestety, doszło do tragedii – płonący strop biblioteki zawalił się, nie pozostawiając szans dziewięciu osobom, w tym Freyerowi. Choć część zbiorów udało się uratować, pożar był rozległy.

W tym dramatycznym momencie, właściciel zamku, hrabia Zdzisław Jan Tarnowski, był w Krakowie, a jego matka, Zofia z Zamoyskich Tarnowska, pozostała w Dzikowie, gdzie również była uczestniczką niebezpiecznych wydarzeń. W 1931 roku, na podstawie projektu architekta Wacława Krzyżanowskiego, rozpoczęto odbudowę zamku, przywracając mu dawną świetność.

Historia najnowsza

W 1972 roku w piwnicach zamku dokonano odkrycia cennych sreber, które później przewieziono do zamku w Łańcucie. Od 2007 roku w pałacu znajdowało się Technikum Rolnicze, a zakończenie gruntownego remontu miało miejsce w 2011 roku. Przeprowadzono wówczas renowacje poddasza oraz piwnic, przystosowując je do funkcji muzealnych.

W ramach inicjatywy prezydenta Tarnobrzega, Norberta Mastalerza, klub tenisa stołowego KTS Tarnobrzeg przez pewien czas nosił nazwę KTS Zamek Tarnobrzeg, co miało na celu promocję historycznego Zamku Dzikowskiego w Tarnobrzegu. Obok zamku, niektóre zabudowania podworskie zostały zaadaptowane do nowych funkcji, w tym sklep z pamiątkami oraz Regionalne Centrum Promocji Obszaru Natura 2000 Tarnobrzeska Dolina Wisły, które mieści się w dawnym budynku stajni i ujeżdżalni koni.

Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega

Warto zwrócić uwagę na historię Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega, które od 2011 roku znajduje się w zamku, jednak wcześniej miało inną lokalizację. Zamek jest obecnie główną siedzibą tego muzeum, służącą jako przestrzeń do eksponowania bogatej historii miasta. Dla tych, którzy chcą poznać więcej szczegółów, polecamy odwiedzenie strony Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega.

Warto dodać, że wcześniejsza siedziba muzeum została przekształcona w Muzeum Polskiego Przemysłu Siarkowego, które również przyciąga wielu odwiedzających, oferując wgląd w lokalne tradycje przemysłowe.

---

Oceń: Pałac Tarnowskich w Tarnobrzegu

---