Stanisław Kostka Tarnowski

---

Życiorys

Stanisław Tarnowski uczył się w gimnazjum Św. Anny w Krakowie w latach 1850–1854. Następnie podjął studia z zakresu prawa od 1855 do 1858 roku oraz filologii między 1858 a 1861 rokiem, ucząc się m.in. pod okiem Karola Mecherzyńskiego. Aby poszerzyć swoją wiedzę w dziedzinie filologii, odbył także studia na uniwersytecie w Wiedniu w 1861 roku. W tym czasie stał się związany z Hotelem Lambert, pełniąc funkcję korespondenta galicyjskiego Biura Politycznego Hotelu Lambert. W okresie swojego pobytu w Paryżu współpracował z postaciami takimi jak Julian Klaczka i Walerian Kalinka w ramach tej działalności.

Podczas powstania styczniowego Tarnowski angażował się w prace Komitetu Narodowego, organizując oddział powstańczy pod kierunkiem Zygmunta Jordana. W wyniku swoich działań został uwięziony przez władze austriackie w Ołomuńcu. Po otrzymaniu ułaskawienia, objął przywództwo wśród krakowskich konserwatystów znanych jako stańczycy w 1865 roku. W 1866 gościł w Śniatynce polskiego malarza Artura Grottgera, który uwiecznił go w swoim cyklu „Lithuania”. Jednakże to Stanisław Tarnowski był autorem książki o Grottgerze.

Wspólnie z Józefem Szujskim założył, redagował i wydawał miesięcznik „Przegląd Polski”. W ramach swoich działań ogłosił manifest programowy konserwatystów, znany jako Teka Stańczyka, wydawany w latach 1868–1869 przy współpracy ze Szujskim, Stanisławem Koźmianem i Ludwikiem Wodzickim. W latach 1867–1875 Tarnowski zasiadał w galicyjskim Sejmie Krajowym, a następnie (od 1885) w Izbie Panów w Wiedniu. W 1870 roku został współwłaścicielem czasopisma „Czas”, które zyskało status czołowego organu konserwatystów.

W roku 1870 obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim, pisząc pracę na temat Króla Stanisława Leszczyńskiego jako pisarza politycznego, a wkrótce po tym uzyskał habilitację. W roku 1871 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego oraz objął stanowisko kierownika Katedry Historii Literatury Polskiej; szybka procedura nadania mu katedry miała na celu uniemożliwienie kandydatury Józefa Ignacego Kraszewskiego, który budził niechęć w konserwatywnych środowiskach. W 1879 roku został profesorem zwyczajnym, a w roku akademickim 1882/1883 sprawował funkcję dziekana Wydziału Filozoficznego uniwersytetu. Tarnowski dwukrotnie pełnił także obowiązki prorektora (1887/1888 oraz 1900/1901) i rektora (1886/1887 oraz 1899/1900).

Kierował także Działem Literackim Seminarium Filologii Słowiańskiej od 1888 roku oraz zasiadał w Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i realnych od 1870 roku. W 1873 roku został członkiem czynnym Akademii Umiejętności w Krakowie, która później przekształciła się w PAU. Od 1878 do 1882 roku pełnił funkcję sekretarza Wydziału I akademii, a w 1883 roku zajął miejsce zmarłego Józefa Szujskiego na stanowisku sekretarza generalnego AU. Od 1890 roku był drugim w historii, po Józefie Majerze, prezesem AU. Podczas pracy w akademii przewodniczył Komisji do Badań w Zakresie Historii Literatury i Oświaty w Polsce w latach 1875–1893 oraz Komisji Historycznej (1883–1891).

W 1880 roku został wybrany na członka honorowego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Tarnowski był znakomitym mówcą i wygłaszał przemówienia z okazji ważnych wydarzeń narodowych. W 1884 roku organizował w Krakowie ogólnopolski Zjazd im. Jana Kochanowskiego. Wręczał papieżowi Leonowi XIII obraz Jana Matejki „Sobieski pod Wiedniem”. W 1898 roku otrzymał tytuł tajnego radcy.

Podczas niemal czterdziestoletniego kierowania Katedrą Historii Literatury Polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim Tarnowski miał wielu wybitnych uczniów, w tym m.in. Michała Bobrzyńskiego, Stanisława Dobrzyckiego, Stanisława Estreichera, Konstanty Marian Górski, Tadeusza Grabowskiego, Józefa Kallenbacha, Jana Karola Kochanowskiego, Stanisława Pigońa, Kazimierza Przerwę-Tetmajera, Lucjana Rydla, Tadeusza Sinko oraz Wacława Tokarza. W życiu osobistym znany był z prostolinijnego charakteru i poczucia humoru. Opuścił uczelnię w 1909 roku, przechodząc na zasłużoną emeryturę.

Tarnowski badał historię literatury polskiego Odrodzenia i romantyzmu, metodologię historii literatury oraz krytykę literacką. Z niechęcią odnosił się do literatury pozytywizmu i Młodej Polski. Rozszerzył swoje badania o historyków i pisarzy politycznych, w tym badał osiągnięcia Andrzeja Frycza Modrzewskiego. W swoich badaniach kładł duży nacisk na psychologiczny portret autora, zwracając mniejszą uwagę na biografie. Jego najważniejszym dziełem była „Historia literatury polskiej” składająca się z sześciu tomów opublikowanych w latach 1900–1907, które była pionierskim dziełem w przedstawianiu historii kultury duchowej, słusznie jednak spotkała się z krytyką za przestarzałość oraz brak zrozumienia dla współczesnej literatury. Tarnowski skupiał się na przesadnych i sentymentalnych tonach w poezji Słowackiego, prowadząc w tej kwestii polemikę z Wiktorem Hahnem. Był również pierwszym krytykiem twórczości Wincentego Pola, Teofila Lenartowicza oraz Józefa Bohdana Zaleskiego. Krytykę jego dorobku wystawiali m.in. Stanisław Brzozowski, Wilhelm Feldman, Gabriel Korbut, Stefan Żeromski, Adolf Nowaczyński oraz Tadeusz Boy-Żeleński.

Po krótkotrwałej chorobie zmarł w swoim pałacu na Szlaku w Krakowie, a jego pogrzeb odbył się w styczniu 1918 roku na Cmentarzu Rakowickim w grobie Branickich. W listopadzie 1937 roku jego szczątki zostały przeniesione do rodzinnej krypty Tarnowskich w kościele oo. Dominikanów w Tarnobrzegu, a konkretnie w Dzikowie.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Kostka Tarnowski, wielki Polak i ceniony działacz, został uhonorowany licznymi odznaczeniami, które podkreślają jego wkład w życie kraju oraz działalność artystyczną.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (przyznany pośmiertnie, 11 listopada 1936),
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry, 1887),
• Order Leopolda I klasy (Austro-Węgry, 1908),
• Komandor Orderu Piusa IX (Stolica Apostolska),
• Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności (Austro-Węgry).

Twórczość

Stanisław Kostka Tarnowski był znany jako autor licznych dzieł satyrycznych. Do niektórych jego najważniejszych prac należy komedia Wędrówka po Galilei, którą napisał w 1873 roku wspólnie z Władysławem Ludwikiem Anczycem. Wśród jego satyrycznych tekstów szczególne miejsce zajmuje satyrę Marszałek, wydaną w 1882 roku, oraz parodię twórczości Stanisława Wyspiańskiego pod tytułem Czyściec Słowackiego, opublikowaną w 1903 roku. Tarnowski był również znany z polemik z Władimirem Sołowjowem dotyczących kwestii narodowej.

Oprócz twórczości literackiej, Tarnowski prowadził badania naukowe, wśród których można wymienić następujące prace:

• Frycz Modrzewski o poprawie Rzeczypospolitej (1867),
• Rozprawa o Juliuszu Słowackim (1867),
• O Łukaszu Górnickim (1868),
• O Piotrze Grabowskim (1869),
• O korespondencyi Mickiewicza (1870),
• „Dworzanin” Górnickiego (1871),
• Romans polski w początkach XIX-ego wieku (1871),
• Stefana Garczyńskiego „Wacław” i drobne poezje (1872),
• O księdzu Kaysiewiczu (1873),
• O Krzysztofie Warszewickim (1874),
• Komedye Aleksandra hr. Fredry (1876),
• Pisarze polityczni XVI wieku (1886, 2 tomy),
• Ksiądz Waleryan Kalinka (1887),
• Henryk Rzewuski (1887),
• Jan Kochanowski (1888),
• Z wakacyji (1888, 2 tomy),
• Zygmunt Krasiński (1892),
• Henryk Sienkiewicz (1897),
• Matejko (1897),
• Nasze Dzieje w XIX wieku (1901),
• Julian Klaczko (1909),
• O literaturze polskiej XIX wieku (1977, redaktor Henryk Markiewicz).

W roku 2008 opublikowano wspomnienia Tarnowskiego zatytułowane Z Dzikowa do Ziemi Świętej. Książka ta opisuje jego podróż do Hiszpanii, Egiptu, Ziemi Świętej, Syrii oraz Konstantynopola, która miała miejsce w latach 1857–1858. Dwa lata później, w 2010 roku, na światło dzienne trafiła spisana przez niego Domowa Kronika Dzikowska.

Stosunki rodzinne

Stanisław Kostka Tarnowski pochodził z arystokratycznej rodziny, będąc synem hrabiego Jana Bogdana oraz Gabrieli z Małachowskich. Jego bliskimi członkami rodziny byli bracia, Jan Dzierżysław i Juliusz, a także bracia stryjeczni, w tym Władysław Tarnowski, który był poetą, dramaturgiem i kompozytorem, oraz imiennik Stanisław Tarnowski, znany również jako „Biały”, ceniony malarz i kolekcjoner.

W rodzinie Tarnowskich istotną postacią była także siostra Stanisława, Waleria (1830–1914), która w 1855 roku wyszła za mąż za Franciszka Mycielskiego, ziemianina oraz aktywnego działacza społecznego i politycznego. W wyniku tego związku stała się matką m.in. Jerzego Mycielskiego, uznanego historyka sztuki.

---

Oceń: Stanisław Kostka Tarnowski

---